منازعه تاسفبار میان اربیل و دولت مرکزی در بغداد، جانی تازه به غولهای نفتی مانند روسیه داد که از ژوئن ۲۰۱۴، از کاهش قیمت نفت و تدابیر اوپک رنج میبردند. پس از کنترل کرکوک به دست نیروهای عراقی، قیمت نفت نیز افزایش یافت. علاوه بر این، ترکیه نخستین کشوری خواهد بود که از شکاف فوق الذکر استفاده خواهد کرد و به سراغ منابع نزدیک، مانند چاههای نفت ایران خواهد رفت.
به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، بحران کرکوک برای توافق انرژی ایران - روسیه - ترکیه که ماه آگوست منعقد شد، پیامدهایی داشته است. اقدام نظامی نیروهای عراقی فورا موجب کاهش انتقال نفت از طریق خط لوله کرکوک - جیحان شد. و به نوبه خود در بازار منطقه شکاف به وجود آورد، بازاری که به سادگی می تواند از توافق مشترک ایران، روسیه و ترکیه، با بهره برداری از منابع نفت و گاز ایران، نفع ببرد. با توجه به محدودیت و تهدیدات ناشی از تحریم ها علیه ایران و پرونده رضا ضراب، تاجر ترک متهم به کمک به ایران در دور زدن تحریم ها، پرسش اینست که این توافق چگونه می تواند دوام آورد.» درصورت افزایش تنش بین اربیل - بغداد بر سر میدانهای نفتی کرکوک، راه برای صادرات نفت بیشتر ایران، مبادله ارز، برنامه نفت در ازای مواد غذایی و همکاری بانکی بیشتر هموار می شود - که با توجه به محو مدیریت سابق تجارت طلای ترکیه - ایران، همه این اقدامات جدید خبر از مقابله با تحریم های آمریکا می دهند. «برجسته ترین مؤلفه این وضعیت، توافقی است که به طور قطع از اقدامات ایران برای رسیدن به صادرات بلند پروازانه مورد هدف خود حمایت خواهد کرد که امضای قراردادهای ٥٠ تا ٦٠ میلیارد دلاری نفت و گاز با شرکتهای خارجی تا ٢٠ مارس، است.» در حالیکه بحران کرکوک بر عراق اثر گذاشته بود، سایر کشورها آماده بودند تا از فرصت به دست آمده، به نفع شرکتهای نفتی خود استفاده کنند. در سایه نگرانیها پیرامون عملیات نظامی علیه کردها در کرکوک، قیمت نفت افزایش یافت. گزارش رسانهها بر زوایای مختلف عملیات، از جمله نقش کلیدی نفت کرکوک برای طرفین، حمایت نیروهای حشد الشعبی نزدیک به ایران از حمله دولت عراق به کرکوک و نگرانی عمیق ایالات متحده، استوار بودند.
بیثباتی ناشی از منازعه کرکوک که بلافاصله سرعت انتقال نفت را از خط لوله کرکوک-جیحان کاهش داد، به نوبه خود شکافی را در بازار محلی ایجاد کرد که میتوانست به راحتی به نفع توافق مشترک ایران، روسیه و ترکیه تمام شود؛ توافقی که در ماه آگوست برای بهرهبرداری از منابع نفت و گاز ایران، منعقد شد. اکنون پرسش اینجاست که با توجه به تهدید تحریم علیه ایران و پرونده باز رضا ضراب(تاجر ترک متهم به دور زدن تحریمهای ایران) در نیویورک، چگونه این توافق به پیش خواهد رفت؟
طبق تصاویر ماهوارهای تانکر ترَکِر، از زمانی که نیروهای عراقی کرکوک را تصرف کردند، جریان نفت صادراتی از کرکوک، به ۲۱۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت. طبق گزارشها، جریان نفت به بندرهای ترکیه از نصف نیز کمتر شد و از ۶۰۰ هزاربشکه، به ۲۴۰ هزار بشکه در روز رسید. با این که جبار اللعیبی، وزیر نفت عراق، روز ۲۶ اکتبر از بریتیش پترولیوم خواست تا «به سرعت طرحی را برای توسعه میادین نفتی کرکوک، تهیه کند»، نتوانست از شدت هراس در بازار بکاهد. زیرا نه تنها تعمیرات فنی زمان خواهند برد، بلکه هیچکس نمیتواند منازعات چقدر ادامه خواهند داشت و چه اندازه زمان صرف خواهد شد تا حجم صادرات به میزان عادی بازگردد. برای مثال، همان روزی که لعیبی درخواست خود را از بریتیش پترولیوم مطرح کرد، روس نفت نیز اعلام کرد که با دولت اقلیم کردستان در اربیل به توافق رسیده تا ۴۰۰ میلیون دلار دیگر به حجم سرمایهگذاری خود در میادین نفتی اقلیم بیفزاید.
منازعه تاسفبار میان اربیل و دولت مرکزی در بغداد، جانی تازه به غولهای نفتی مانند روسیه داد که از ژوئن ۲۰۱۴، از کاهش قیمت نفت و تدابیر اوپک رنج میبردند. پس از کنترل کرکوک به دست نیروهای عراقی، قیمت نفت نیز افزایش یافت. علاوه بر این، ترکیه نخستین کشوری خواهد بود که از شکاف فوق الذکر استفاده خواهد کرد و به سراغ منابع نزدیک، مانند چاههای نفت ایران خواهد رفت.
تحت قرارداد سهجانبه 7 میلیارد دلاری که در ماه آگوست بسته شد، شرکت نفتی دولتی زاروبژنفت روسیه و شرکت خصوصی یونیت اینترنشنال ترکیه، بر حفاری نفت و گاز طبیعی در مشارکت با شرکت سرمایهگذاری غدیر ایران توافق کردند. در حالیکه تحریمهای آمریکا و نمونههایی چون پرونده ضراب، منافع ترکیه در حوزه انرژی ایران را با چالش مواجه میکنند، چنین قراردادی میتواند عملی جسورانه محسوب شود. دو مقام ارشد ترک (وزیر اقتصاد پیشین و مدیر بانک دولتی هالکبانک) به دلیل اتهام ایفای نقش در دور زدن تحریمهای آمریکا علیه ایران، شریک جرم محسوب شدهاند. وبسایت شرکت یونیت اینترنشنال که در هلند ثبت شده، اطلاعات متناقضی را از ابعاد توافق به دست میدهد: ۶۰۰۰ مگاوات در مجموع، ۱۰۰ هزار بشکه در روز و ۷۵ میلیارد متر مکعب گاز در هر سال. این، دو برابر ظرفیت در نظر گرفته شده ترکیش استریم است. با اینحال، توافق یونیت-زاروبژنفت-غدیر، از آنجا که هیچ اعلان عمومی یا اطلاعاتی از سوی وزیران سه کشور درباره آن مطرح نشده، کماکان مبهم است.
در ماه اکتبر، گامهای مهمی به سوی تقویت تجارت نفت برداشته شد. روز 4 اکتبر، طی دیدار رجب طیب اردوغان از تهران، وی و حسن روحانی بر رسیدن به هدف ۳۰ میلیارد تجارت دو جانبه در سال تاکید کردند. آنان همچنین درباره تدابیر مهمی همچون باز گذاشتن ۲۴ ساعته مرزها، تقویت همکاریهای بانکی و استفاده از ارزهای ملی در تجارت دوطرفه، گفتوگو کردند. ترکیه آماده است تا گاز طبیعی بیشتری از ایران بخرد، علیرغم اینکه سایر موارد مورد تاکید آنها برای تضمین حرکت تانکرها میان دو کشور، عملیتر به نظر میرسد. باید در نظر داشت که برای ایران بهتر است تا از گاز تولیدیاش برای تزریق دوباره به چاههای نفت و افزایش تولید چاههای نفت قابل بازیافت، استفاده کند.
طی دو هفته از سفر اردوغان، معاون اول ریاست جمهوری ایران اسحاق جهانگیری همراه با ولیالله سیف، رئیس بانک مرکزی، به آنکارا آمد تا در نشست روز ۱۹ اکتبر سازمان دی-۸ برای همکاریهای اقتصادی شرکت کند. سیف و همتای ترکیهای او، مراد چتینکایا، توافقنامه سوآپ (مبادله) ارزی را امضاء کردند تا پول ملی دو کشور در مبالات تجاری استفاده شود و طرفین محتمل زیانهای ناشی از نوسان ارز نشوند. طبق این توافق، بانکهای مرکزی دو کشور، خط اعتباری ۵ میلیارد لیرهای (1.3 میلیارد دلار) و معادل آن را به ریال، در بانکهای هریک از دو کشور برقرار میکنند.
در مورد روسیه و ایران، دو کشور در ماه می در مورد مبادله نفت در برابر کالا توافق کردند. بدینصورت، روسیه ۱۰۰ هزار بشکه نفت در روز از ایران دریافت میکند و در ازای آن کالا به ارزش 4.5 میلیارد دلار در سال به ایران میدهد. به گفته معاون وزیر نفت ایران، تهاتر پس از آن صورت میگیرد که ۵۰ درصد از ارزش صادرات، با واحد ارزی یورو پرداخت شود. در ماه آگوست، بانکهای مرکزی هر دو کشور، یادداشت تفاهمی را امضاء کردند. آنگاه، دو روز بعد از امضای قرارداد سوآپ ارزی با ترکیه، روز ۱۷ اکتبر یک هیئت پارلمانی ایرانی به ریاست فریدون حسنوند، رئیس کمیسیون انرژی مجلس، با پاول زاوالنی، رئیس کمیته انرژی دومای روسیه دیدار کرد تا گروه کاری مشترکی را جهت تقویت پیوندهای انرژی میان دو کشور، تشکیل دهند.
با افزایش تنش میان بغداد و کرکوک بر سر منابع انرژی، راه برای صادرات نفت ایران، یک سوآپ ارزی، یک برنامه تهاتر نفت در برابر کالا و همچنین افزایش همکاریهای بانکی، سرعت میپذیرند. تمامی اینها را میتوان تلاشهایی جدید برای مقابله با تحریمهای آمریکا دانست؛ زیرا برنامه پیشین مبادله طلا میان ایران و ترکیه با مشکل مواجه شده است. برجستهترین مورد در این میان، توافقی است که قطعاً به تلاشهای ایران برای رسیدن به هدف جاهطلبانه امضای قراردادهای ۵۰ تا ۶۰ میلیارد دلاری نفت و گاز با شرکتهای خارجی تا مارس 2018، کمک خواهد کرد.
بنا بر این، جای تعجب نداشت که همه چشمها به پوتین دوخته شد که اول نوامبر به منظور شرکت در نشست سه جانبه با حسن روحانی و الهام علی اف در تهران حضور یافت. در سفر 1 نوامبر پوتین به تهران، ایران و روسیه موافقتنامه هایی برای همکاری در قراردادهای «استراتژیک» انرژی به ارزش 30 میلیارد دلار به امضا رساندند که شرکتهایی مانند روسنفت و گازپروم در آنها حضور خواهند داشت. در جریان سفر رئیس جمهوری روسیه به تهران، 6 قرارداد موقت با شرکتهای نفتی روسی به امضا رسید.
سامان محمدی