به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی "نفت ما"،رهبران جمهوری آذربایجان و ارمنستان پس از نزدیک به چهار دهه درگیری روز 8 آگوست در واشنگتن در حضور دونالد ترامپ توافقنامه صلح امضا کردند. این دو کشور همچنین برای ایجاد کریدور ترانزیتی با عنوان «مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی TRIPP» که آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به نخجوان متصل می‌کند، توافق نمودند که همین نام حاکی از برندسازی دوباره ترامپ است. این مسیر سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به منطقه نخجوان که با ایران و ترکیه مرز مشترک دارد، متصل می‌کند. این درحالیست که جمهوری آذربایجان و منطقه نخجوان با نواری به عرض ۳۲ کیلومتر از خاک ارمنستان از یکدیگر جدا شده‌اند.
این کریدور جایگاه جمهوری آذربایجان را به عنوان یک مرکز مهم ترانزیت و لجستیک در مقیاس جهانی تقویت نموده و برای ایروان، فرصتی برای پیوستن بیشتر به شبکه‌های تجاری گسترده‌تر، تنوع‌بخشی به اقتصاد آسیب‌دیده و جذب سرمایه‌گذاری خارجی فراهم می‌کند. ارمنستان با واگذاری حقوق انحصاری توسعه‌ کریدور زنگزور به آمریکا برای مدت ۹۹ سال موافقت نموده و قرار است آمریکا مدیریت و توسعه زیرساخت این مسیر را به یک کنسرسیوم اجاره دهد تا پروژه‌هایی از جمله ساخت خط راه‌آهن، خطوط نفت و گاز، فیبر نوری و حتی برق‌رسانی را در طول این مسیر ۴۳ کیلومتری اجرا کند. مسیر ترامپ بر اساس قوانین ارمنستان اداره خواهد شد. از طرفی، ارمنستان هم درخواست مشابهی دارد تا از طریق راه آهن نخجوان، شمال و جنوب خاک خود را به‌هم متصل کند که این مسیر سریع‌ترین گزینه برایش محسوب می‌شود.
این توافق به هر شکلی که اجرایی شود، تأثیراتش تنها به ارمنستان و آذربایجان محدود نخواهد بود و بر سه قدرت منطقه‌ای یعنی روسیه، ایران و ترکیه نیز اثر خواهد گذاشت. روسیه، ایران و ترکیه، منطقه قفقاز جنوبی را بخشی از حیطه نفوذ خود می‌دانند؛ بنابراین دخالت آمریکا، به‌ویژه از سوی ترامپ، با واکنش دقیق و محتاطانه این کشورها مواجه خواهد شد. مسکو و تهران نیز منافعی در منطقه دارند که به طرح «کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب» مربوط می‌شود؛ مسیری ریلی که قرار است از هند تا روسیه امتداد یافته و در برابر تحریم‌ها مقاوم باشد. مسیر ترامپ، این پتانسیل را دارد که طرح کریدور شمال-جنوب را با توجه به اینکه در نزدیکی مرز ایران و ارمنستان ساخته می شود، مختل نماید. همزمان، نقش ایران در طرح «کمربند و جاده» چین هم ممکن است کمرنگ‌تر شود. اگر باکو کنترل این کریدور را به‌دست بگیرد، ایران عملاً نفوذ خود را بر مسیرهای تجاری شمالی به سمت قفقاز، روسیه و حتی اروپا از دست خواهد داد.
 
پیامدهای ژئوپلیتیک کریدور زنگزور
ایالات متحده: 
واشنگتن، جای پای استراتژیک خود را در قفقاز جنوبی به مدت ۹۹ سال بواسطه حقوق انحصاری توسعه کریدور تضمین می‌کند. حرکتی که، نفوذ ایالات متحده را بر مسیرهای تجاری شرق-غرب تقویت کرده، قدرت منطقه‌ای مسکو و تهران را تضعیف نموده و از آنکارا، به عنوان متحد ناتو، پشتیبانی می‌کند. این توافق صلح، سبد تجاری منطقه‌ای ایالات متحده را از طریق پروژه‌های انرژی و حمل و نقل تقویت نموده و موقعیت واشنگتن به عنوان داور اختلافات پسا شوروی تثبیت می کند.
ارمنستان: نیکول پاشینیان به این توافق به عنوان تضمینی برای امنیت و ثبات پس از سه دهه درگیری نگاه می‌کند. این توافق بیانگر یک تغییر راهبردی به سمت غرب است که با از دست دادن اعتماد به تضمین‌های امنیتی روسیه تشدید شده است. با اینحال، این توافقنامه می‌تواند با دادن کنترل بخشی از سرزمین ارمنستان به ایالات متحده، حاکمیت ارمنستان را با تهدید مواجه کند و خطر آسیب رساندن به روابط با ایران به عنوان یک شریک تجاری کلیدی و همسایه جنوبی، را دربر داشته باشد. در داخل ارمنستان، پاشینیان به دلیل از دست دادن ناگورنو-قره باغ، زندانی شدن رهبران کلیسا و اعضای مخالف و تشدید کنترل‌های داخلی، با چالش‌های سیاسی روبرو است. این توافقنامه با انتقاد اعضای دیاسپورای ارمنی و چهره‌های مخالف در ایروان به دلیل بی‌توجهی به آینده اسرای جنگی ارمنی در آذربایجان و حق ارمنی‌ها برای بازگشت به سرزمین مادری خود در ناگورنو-قره باغ روبرو است. این توافقنامه میراث وی را پیش از انتخابات 2026 شکل خواهد داد، جایی که اگر دولت آینده ارمنستان از این توافق خارج شود، با هزینه‌های سیاسی و نظامی بالایی روبرو خواهد شد.
آذربایجان: باکو این توافقنامه را به عنوان یک پیروزی کامل به تصویر می‌کشد، چرا که شناسایی رسمی تصرفات سرزمینی خود را به دست آورده و ارمنستان را مجبور به پذیرش توافق قطعی نموده که به راحتی نمی‌تواند از آن خارج شود.
کریدور زنگزور/مسیر ترامپ برای صلح و شکوفایی بین‌المللی، موقعیت آذربایجان را در تجارت منطقه‌ای و اتحاد سیاسی اش با ترکیه تقویت می‌کند. آذربایجان می‌تواند از این توافق برای فشار بر ارمنستان در راستای انجام تغییرات قانون اساسی استفاده نموده و نقض احتمالی پیمان را به عنوان توجیهی برای مداخله نظامی بیشتر مطرح کند. در حالیکه هنوز بر مسیر استراتژیک خود کنترل دارد، از جاه طلبیهای‌ لجستیک ترکیه منتفع می شود.
روسیه: مسکو پس از این توافقنامه صلح و رویارویی اخیر با آذربایجان، با چالش‌های قابل توجهی در قفقاز جنوبی روبرو است. با اینوجود، اهرم روسیه همچنان پابرجاست که ناشی از پایگاه نظامی آن در گیومری، کنترل مرز با ترکیه و ایران، وابستگی تجاری، جریان‌های ارسال پول و نفوذ بر سیاست و رسانه‌های ارمنستان است. روسیه می‌تواند با ایران برای جلوگیری از پیشرفت این کریدور همکاری کند و همچنان قادر به ایجاد اختلال در این منطقه است.
ایران: تهران با این کریدور به عنوان یک تهدید ژئوپلیتیک که می‌تواند موقعیت آن را در قفقاز تضعیف و دسترسی تجاری آن را به شمال مسدود نموده و احساسات جدایی‌طلبانه را در داخل مرزهایش تشویق کند، مخالف است. مقامات ایرانی هشدار داده اند که هرگونه تغییر در مرزهای منطقه‌ای را با «پاسخی سخت» پاسخ خواهند داد و دخالت خارجی را محکوم کردند. سفر رئیس جمهور ایران به ارمنستان در دو هفته آینده می‌تواند پاسخ تهران به این توافقنامه صلح باشد. برای مقابله با دستاوردهای ایالات متحده و ترکیه، ایران می‌تواند حضور نظامی خود را در مجاورت رود ارس افزایش داده، روابط دوجانبه با ارمنستان را تقویت نموده و اقدامات خود را با روسیه هماهنگ کند.
نتیجه
در جنگ 44 روزه سال 2020 که به شکست ارمنستان منجر شد، توافق آتش بس 9 ماده ای بین دو طرف برقرار شد که متن آن توسط شخص پوتین تنظیم شده بود. بند 6 این توافقنامه خواستار استفاده ساکنان ارمنی قره باغ از آن برای ارتباط با خاک ارمنستان شده بود که با عدم اجرای آن 120 هزار نفر از جمعیت ارامنه قره باغ به ارمنستان مهاجرت کردند. در بند ۹ این موافقت‌نامه هم قید شده بود که ارمنستان امکان ایجاد ارتباط میان جمهوری آذربایجان و منطقه نخجوان را از طریق یک کریدور زمینی(دالان زنگزور) به طول ۴۳ کیلومتر، در امتداد مرز ایران و ارمنستان فراهم نماید.
با حذف مرز 35 کیلومتری ایران با ارمنستان و فعال شدن کریدور زنگزور سالانه 30 درصد از ترانزیت کالای کشور (برابر با 43000 کامیون تراک)  از دست می رود و موجب زیان چند میلیارد دلاری در سال به اقتصاد ایران می شود چرا که دسترسی مستقیم منوط به موافقت آذربایجان و ترکیه می شود. مضافا ا از دست دادن مرز مشترک با ارمنستان، اهرم ژئوپلیتیک گاز علیه ترکیه از دست می رود و آذربایجان بدون واسطه می تواند گاز خود را به ترکیه صادر کند. آذربایجان با توجه به برنامه افزایش صادرات 20 میلیارد متر مکعبی سالانه به اروپا تا سال 2024، به همراه ترکیه می تواند با تغییر نقشه انرژی اوراسیا به عنوان هاب انرژ‌ی اوراسیا تبدیل شود. این مهم هدف آمریکا هم است که انتقال گاز قزاقستان و آذربایجان تا ۲۰ میلیارد مترمکعب به اروپا تا ۲۰۳۰ است که نیاز اروپا به گاز روسیه را مرتفع و کاهش وابستگی اروپا به انرژی روسیه را در پی دارد. از طریق این مسیر، هزینه‌های شرکت‌هایی مانند برتیش پترولیوم 15 درصد کاهش خواهد داشت. همچنین با حذف ایران از معادلات ترانزیتی منطقه، پیش بینی می شود درآمد سالانه ترکیه از ترانزیت کالا تا ۲۰۳۰ به ۱۵ میلیارد دلار برسد. کریدور زنگزور سالانه 700 میلیون دلار درآمد غیر نفتی و 2 درصد رشد ناخالص داخلی برای آذربایجان ایجاد می کند.
در مجموع کریدور زنگزور با تضعیف نقش ترانزیتی ایران و به حاشیه راندن طرحهای ترانزیتی روسیه و چین، پتانسیل تجاری ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلاری تا ۲۰۲۷ ایجاد می کند.
توافقنامه کریدور زنگزور (مسیر ترامپ) که نتیجه میانجیگری ایالات متحده است، پویایی قدرت و ژئوپلیتیک در قفقاز جنوبی را تغییر داده و نفوذ واشنگتن را در امتداد یک کریدور حمل و نقل کلیدی تثبیت نموده و در عین حال اقتدار مسکو را کاهش می‌دهد. ارمنستان به دنبال تضمین‌های امنیتی و دستاوردهای اقتصادی است، اما با خطر امتیازهای حاکمیتی و روابط تیره با ایران مواجه است. آذربایجان پیروزی‌های سرزمینی و دیپلماتیک خود را تحکیم می‌کند، در حالی که ترکیه اهداف لجستیک و همگرایی منطقه‌ای اش را به پیش می‌برد.
روسیه و ایران با خطر شکست‌های راهبردی مواجه هستند، اما همچنان می‌توانند مانع پیشرفت کریدور شوند یا آن را به تأخیر بیندازند. اگر ترامپ و پوتین در نشست آتی آلاسکا به توافق صلحی دست یابند که به مسکو کنترل کامل شرق اوکراین را اعطا کند، کرملین می‌تواند از این پیروزی برای جبران تحولات اخیر در قفقاز استفاده نماید.
مسکو پس از تضمین توافق و در دست داشتن بخشی از اوکراین، می‌تواند با استفاده از اهرم اقتصادی و سیاسی دوباره وارد قفقاز جنوبی شود.
نگاه به تحولات ژئوپلیتیک منطقه قفقاز بستگی دارد که با عینک کدام کشور به آن نگاه کنیم. قطعا ممکن است برای برخی منفعت و برای برخی زیان به نظر بیاید ولی مهمتر از همه یک کلاس درس روابط بین الملل برای مسوولان سیاست خارجی کشور است که چگونه کشور کوچک و دوپاره جمهوری آذربایجان با یک سیاست خارجی فعال و پویا در پی کسب پرستیژ و ارتقای منافع ملی خود است. قطعا کریدور زنگزور می تواند فرصتهایی برای ما هم داشته باشد.