قیمت گذاری خوراک، پاشنه آشیل پتروشیمی های خوراک مایع کشور

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،خوراک مایع حدود 40 درصد از خوراک و سوخت مصرف شده در مجتمع های پتروشیمی در سال را به خود اختصاص می دهد. پتروشیمی های مصرف کننده خوراک مایع 35% ارزش صادرات محصولات پتروشیمی و 32% تولیدات این صنعت را پوشش داده و تامین کننده نیاز بیش از 50% صنایع پایین دستی کشور هستند. لذا می توان گفت خوراک مایع نقش بسیار موثرتری نسبت به خوراک گاز در توسعه صنایع میانی و پایین دستی پتروشیمی در کشوردارد با قیمت گذاری منطقی خوراک مایع مجتمع های پتروشیمی نظیر میعانات گازی و فرآورده های نفتی می توان گام های موثری در تکمیل زنجیره ارزش محصولات نهایی با حفظ منافع ملی برداشت. قیمت گذاری خوراک مایع و گاز تحویلی به مجتمع های پتروشیمی موضوعی است که در ماده ١- الف- بند ٤ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت مصوب 1393 مورد توجه قرار گرفته است. در این ماده بیان شده است که وزارت نفت مکلف است قیمت خوراک گاز و خوراک مایع تحویلی به واحدهای صنعتی، پالایشی و پتروشیمی‌ها را با رعایت معیارهای زیر تعیین کند: ١- متناسب با معدل وزنی درآمد حاصل از فروش گاز یا مایع تحویلی برای سایر مصارف داخلی، صادراتی و وارداتی، قیمت محصول با حفظ قابلیت رقابت‌پذیری محصولات تولیدی در بازارهای بین‌المللی و بهبود متغیرهای کلان اقتصادی ٢- ایجاد انگیزش و امکان جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی ٣- اعمال تخفیف پلکانی تا ٣٠ درصد با انعقاد قرارداد بلندمدت برای واحدهایی که بتوانند برای تأمین مواد اولیه واحدهای پتروشیمی داخلی که محصولات میانی و نهایی تولید می‌کنند استفاده شده و زنجیره ارزش افزوده را افزایش دهند. در این قرارداد بنگاه‌هایی که در مناطق کمترتوسعه‌یافته راه‌اندازی می‌شوند، از تخفیف بیشتری برخوردار می‌شوند. متاسفانه در آیین‌نامه اجرائی این قانون که در 14 مرداد 94 به تصویب هیات وزیران رسیده است به‌جای تخفیف پلکانی تا ٣٠ درصد برای خوراک مایع، فعلا خوراک نفتا با قیمت 95 درصد فوب خلیج فارس یعنی تنها 5% تخفیف تحویل واحدهای پتروشیمی می شود. برای خوراک تقریبی هم رده نفتا یعنی LPG این وضعیت اسفناکتر است و متاسفانه در آیین‌نامه اجرائی این قانون که در 14 مرداد 94 به تصویب هیات وزیران رسیده است به‌جای تخفیف پلکانی تا ٣٠ درصد، تخفیف تا حداکثر سه درصد اعمال و ابلاغ شده است. در حالیکه با قیمت گذاری منطقی خوراک مایع مجتمع های پتروشیمی نظیر نفتا، LPG ومیعانات گازی می توان گام های موثرتری در تکمیل زنجیره ارزش محصولات نهایی با حفظ منافع ملی برداشت. نگاهی به وضعیت مالی واحدهای پتروشیمی که از خوراک مایع استفاده می کنند نشان می دهد که در صورت یکسان سازی نرخ ارز و افزایش نرخ تسعیر احصای قیمت پایه از 4200 به نرخ نیمایی 7500 تا 8000 تومانی، این واحدها از نظر حاشیه سود در وضعیت مناسبی قرار نخواهند داشت و بر اساس صورت های مالی حسابرسی شده در صورت برابری نرخ ارز حاشیه سود عملیاتی آنها در حالتی خوشبینانه تنها معادل 7% خواهد بود. این در حالی است که در زمانی که محاسبه نرخ پتروشیمی به دلار 3800 تومانی کاهش یافت، نرخ تسعیر ارز برای محاسبه قیمت خوراک های مایع از جمله نفتا همان 4200 تومان باقی مانده بود که ظلم مضاعفی در حق پتروشیمی های خوراک مایع بوده است. شرکت های پتروشیمی که متکی بر خورا ک مایع هستند از سویی به علت قیمت بالاتر خوراک مایع(نفتا) نسبت به خوراک گاز(اتان) که خوراک تعداد زیادی از رقبای ایشان است و از سویی دیگر به علت بازده کراکینک کمتر خوراک مایع خود نسبت به خوراک گاز اتان تحت فشارند. در مورد خوراک مایع ذکر این نکته ضروری است که برای تولید هر تن اتیلن 3.21 تا 3.3 تن خوراک مایع نفتا مصرف می شود در حالیکه این نسبت برای تولید یک تن اتیلن از گاز اتان برابر 1.2 تا 1.37 تن می باشد. گزارش بلومبرگ نیز در این زمینه نشان می دهد در آمریکا برای استحصال حاشیه نقدی حدود 17 دلار آمریکا بر پوند محصول اتیلن ،با فرض قیمت نفت 90 دلار بر بشکه، هزینه خوراک نفتا حدود 225 سنت بر گالن و هزینه خوراک اتان حدود 95 سنت بر گالن خواهد بود که نشانگر هزینه بالای تولید اتیلن از نفتا نسبت به اتان می باشد. در ایران در حال حاضر که قیمت خوراک نفتا در محدوده 700 دلار بر تن قرار دارد قیمت هر تن گاز اتان دریافتی مجتمع های اتان سوز حداکثر 300 دلار بر تن یعنی 50% ارزانتر است. همچنین در میزان ورودی خوراک ثابت به واحد الفین در حالی که بازده تولید اتیلن به عنوان با ارزشترین محصول حاصل از کراکینک از نفتا حداکثر 33% است این بازده برای خوراک اتان در محدود 80% قرار می گیرد یعنی حدود دو نیم برابر بازدهی کراکرهای اتان بیشتر است. خوراک ارزانتر به میزان 50% و بازدهی بیشتر به میزان دونیم برابر جهت کرارکرهای گازی سبب می شود در یک حساب سرانگشتی کراکرهای مایع تا چهار و نیم برابر کراکرهای گاز سود آوری پایین تری در تولید اتیلن در شرایط فعلی داشته باشند. با وجود این شرایط غیر رقابتی وزارت نفت تنها 5% تخفیف نسبت به قیمت نشریه ای فوب نفتای خلیج فارس را برای نفتای تخصیصی به مجتمع های خوراک مایع اعمال می نماید که عملا با یکسان سازی با نیمایی کردن نرخ تسعیر خوراک، کل زنجیره پتروشیمی متکی بر خوراک مایع را به سمت سود آوری تک رقمی و نهایتا ورشکستگی سوق می دهد. در رابطه با دیگر خوراک های مایع هم تراز نفتا یعنی گاز مایع یا LPG نیز وضعیت به همین منوال است و شرکت های دارای کراکر مایع حتی با صرف هزینه در واحد کراکر خود و شیفت به سمت LPG نیز قادر به نجات خود نخواهند بود. پروپان و بوتان یا ترکیب آنها در قالب LPG که فعلا با 1% تخفیف نسبت به فوب خلیج فارس به دارندگان کراکر نفتا عرضه می شود نیز فرمول قیمت‌گذاری قابل‌قبولی جهت رفع نیاز پتروشیمی های خوراک مایع ندارند. قابلیت صادرات LPG از طریق کشتی و نگاه امروز نگر خام فروشانه حتی سبب شد واحد‌های دهیدروژناسیون پروپان (فرایند PDH ) هم توسعه چندانی نداشته باشند و کشور از ظرفیت حداکثری تولید محصول ارزشمند پروپیلن محروم گردد. زیرا برای مجموعه PDH/PP در صورت احداث در مناطق کمتر توسعه یافته تخفیف 2% و در صورت احداث در مناطق بسیار محروم تر تخفیف 3% و در صورت احداث در دیگر مناطق این تخفیف 1% خواهد بود. معمولا در واحدهای PDH حدود ٨٦ درصد پروپان به پروپیلن تبدیل می‌شود که از آن می‌توان انواع محصولات ‌گران ‌قیمت خصوصا پلی‌پروپیلن تولید کرد. ١٤ درصد باقی‌مانده نیز غالبا به اتان و بوتان تبدیل می شود. جالب آنکه که در ایالات متحده آمریکا عمده تمرکز سرمایه گذاری تولید پروپیلن مبتنی بر زنجیره ارزش حاصل از پروپان استحصالی از میدان های گاز شیل است. چین نیز در حال توسعه و تجاری سازی فرایند تولید بوتا دی ان از بوتان ها (فرایند BDH )است و اخیرا یک واحد 90 هزار تنی آن در چین به تولید رسیده است. ولی عملا با این فرمول قیمت گذاری هیچ شانس سرمایه گذاری برای توسعه این فرایند در کشور وجود ندارد. متاسفانه در سال های اخیر تمایل بیش ازحدی بر توسعه فناوری های تولید الفین ها از گاز طبیعی از طریق حدواسط متانول (MTO/MTP)در کشور وجود داشته است که هم اکنون در سایه تهدید فرایند ارزانتر تازه توسعه یافته تولید مستقیم الفین از گاز طبیعی یا OCM که تجاری سازی آن طی قرار دادی اخیرا توسط شرکت SILURIA TECHNOLOGIES امریکا به آرامکوی سعودی واگذار شد، قرار داد. این قرارداد واگذاری تجاری سازی به نوعی جنگ تکنوپلتیکی آمریکا از طریق عربستان سعودی با چین و ایران که دارای بیشترین واحدهای تولیدی یا طرح های سرمایه گذاری MTO/MTP می باشند، در حوزه پتروشیمی تلقی می شود. طی سالهای اخیر با وفور روز افزون میعانات گازی و NGL در کشور و با افتتاح 3 فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس قرار بود 36 میلیون لیتر در روز به ظرفیت تولید بنزین کشور اضافه شود و ازفشردگی بازار نفتا که ماده اصلی بنزین سازی در پالایشگاه هاست کاسته شود. لذا امیدواری هایی بوجد آمد که خوراک مایع مکفی با قیمت مناسب در اختیار پتروشیمی های خوراک مایع قرار گیرد. در کنار پالایشگاه ستاره خلیج فارس، طرح های پالایشگاه های میعانات گازی سیراف هم به ظاهر قرار بود در سال های آتی مازاد نفتای قابل توجهی در بازار ایران و منطقه خلیج فارس ایجاد کنند. اما با عدم پیشرفت در اجرای طرحهای پالایشی سیراف و افزون شدن مصرف بنزین در کشور به ارقام نگران کننده بالای 100 میلیون لیتر در روز عملا تمام این امیدورای ها نقش بر آب گردیده است. دیگر آنکه، عدم توسعه طرح های سیراف و اصرار بر فروش میعانات گازی هم اکنون سبب شده، با اجرای دور دوم تحریم های آمریکا عدم فروش میعانات گازی و LPG و تجمع این فراورده ها به پاشنه آشیل پالایشگاه های گاز پارس جنوبی و عامل احتمال کاهش تولید آنها بدل شود. تخفیف بر خوراک مایع پتروشیمی ها با توجه بازده تکنولوژیکی پایین تر و قیمت بالاتر خوراک مایع نسبت به خوراک گازی همواره در برنامه های قیمت گذاری رقبای منطقه ای بویژه عربستان سعودی لحاظ شده است. مثلا بر اساس گزارش OIL AND GAS NEWS در عربستان سعودی به خوراک های مایع نظیر میعانات گازی NGL تخفیفی معادل 30 درصد قیمت نفتای ژاپن و به خوراک نفتا تخفیفی معادل11٪ قیمت نفتای صادراتی عربستان وضع شده است. بر اساس گزارش بولتن سابیک نیز در رابطه با نحوه قیمت گذاری خوراک نقتا نیز اذعان شده است واحد های کراکری که از خوراک مایع در شرکت سابیک استفاده می کنند تخفیفی حدود 30٪ قیمت های جهانی میعانات گازی و نفتا که همان قیمت نفتای ژاپن است دریافت می کنند. همچنین مصاحبه موسسه معتبر ICIS با جمال ملیکا مدیر شرکت NATPET عربستان سعودی نیز نشان می دهد که این شرکت خوراک پروپان یا LPG امورد نیاز واحد PDH/PP را با تخفیفی معادل 28٪ قیمت نفتای ژاپن دریافت می کند. از تمام موارد بالا که بگذریم گزارش اخیر آژانس بین المللی انرژی مبنی بر پیش بینی پیشی گرفتن تقاضای نفت خام حاصل از بخش پتروشیمی از بخش حمل و نقل به عنوان بزرگترین پیشران تقاضای نفت خام نیز حاوی یک حقیقت جالب است. آژانس بین المللی انرژی بر این باور است که گرچه رشد فروش خودروهای برقی و ادامه بهینه سازی مصرف سوخت و استفاده از انرزی های تجدید پذیر تقاضای نفت را محدود خواهد کرد، پتروشیمی عامل بیش از یک سوم رشد تقاضای جهانی برای نفت تا سال 2030 و حدود نیمی از رشد تقاضا تا سال 2050 خواهد بود و حدود 7 میلیون بشکه در روز تا اواسط قرن جاری به میزان مصرف نفت اضافه خواهد کرد. این آژانس برآورد نموده که تقاضای جهانی نفت به منظور خوراک پتروشیمی حدود 12 میلیون بشکه در روز در سال گذشته بود اما در سال 2050 به 18 میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. در گزارش آژانس بین المللی انرژی آمده است که تقاضا برای نفت به عنوان خوراک پتروشیمی عمدتا در خاورمیانه و چین رشد خواهد کرد که تولید کنندگان نفت به میزان فزاینده ای به کسب و کار پالایش و پتروشیمی متمرکز می شوند. این امربیانگر این است که همچنان تولید محصولات بر پایه خوراک های مایع پالایشگاهی نظیر نفتا ادامه دار خواهد بود و جهان از مکانیسم های یکپارچه سازی پتروپالایشی و تخفیف خوراک مایع به پتروشیمی ها استفاده خواهد کرد. امید است این نکته مورد توجه وزارت نفت قرار گیرد و با نیمایی شدن نرخ خوراک پتروشیمی ها حداقل برای پتروشیمی ها خوراک مایع علاوه بر تخفیف 5% نسبت به فوب خلیج فارس که معمول بوده است، 10% تا 15% تخفیف مضاعف هم اعمال شود تا سایه ورشکستگی از سر این پتروشیمی ها دور شده و از طرفی با تقویت زنجیره ارزش پتروشیمیایی مبتنی بر خوراک های مایع نظیر نفتا و LPG سرمایه گذاری در این بخش هم تقویت گردد همچنان که بر اساس گزارش بررسی قیمت گذاری خوراک های مایع مصرفی واحد های پتروشیمیایی شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نیز جهت تشویق سرمایه گذاری قیمت خوراک مایع 65٪ سبد صادراتی در مبدا خلیخ فارس در گذشته پیشنهاد شده بود.