اگر ایران نتواند برای تمدید صادرات گاز خود با ترکیه به توافق برسد، بازار این کشور را از دست خواهد داد. آمریکا از واردات گاز ترکیه از ایران ناخشنود است و درصدد افزایش سهم خود از بازار ترکیه می ¬باشد و می خواهد با افزایش صادرات LNG به ترکیه، از سهم ایران و روسیه بکاهد.
۳
تاریخ انتشارپنجشنبه ۱ آبان ۱۳۹۹ - ۱۱:۵۲
کد مطلب : ۱۲۹۱۳۵
کشف میدان گازی ترکیه و سناریوهای واردات گاز از ایران
دکتر شهرام عباسپور/کارشناس اقتصاد انرژی
به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی "نفت ما"؛ با کشف بزرگترین میدان گازی در طول تاریخ ترکیه در دریای سیاه از واردات گاز طبیعی که سالانه بخش قابل توجهی از بودجه کشور به آن تخصیص می‌یافت، جلوگیری خواهد شد.
ترکیه در چارچوب فعالیت های کشتی حفاری «فاتح» در چاه تونا-1 در میدان گازی ساکاریا در دریای سیاه، ذخیره گاز طبیعی 320 میلیارد مترمکعبی را در 21 آگوست 2020 کشف کرد. این مقدار قادر است به طور جدی از واردات گاز طبیعی گاز این کشور که سالانه به حدود 12 میلیارد دلار می‌رسد، جلوگیری کند. «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه در 17 اکتبر، اعلام کرد که ترکیه طی عملیات حفاری و اکتشاف در دریای سیاه، ۸۵ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی کشف کرده و با احتساب میزان میدان گازی قبلی، مجموع گاز کشف شده در این منطقه به ۴۰۵ میلیارد متر مکعب می رسد. اردوغان همچنین از قصد کشور برای کاهش هزینه استخراج گاز خبر داد و گفت که این مساله منجر به کاهش قیمت این ماده برای شهروندان خواهد شد.
درحالی که تولید گاز طبیعی ترکیه در میادین زمینی و دریایی در پایان سال 2019 به 473.8 میلیون مترمکعب افزایش یافته بود، گاز تولیدی کشور تا امروز نیز به 16 میلیارد و 615 میلیون متر مکعب رسیده است. بخشی از این میزان از سوی شرکت نفت ترکیه (TPAO) و بخش دیگر آن نیز از سوی شرکت های داخلی و خارجی تولید می شود.
همچنین ذخیره گاز طبیعی اثبات شده و از لحاظ اقتصادی قابل بهره برداری ترکیه نیز حدود 3.3 میلیارد متر مکعب است. در این راستا کشف ذخیره گاز طبیعی 320 میلیارد مترمکعبی، 20 برابر گاز تولیدی ترکیه تا به امروز است. بر اساس بیانیه شرکت ملی نفت ترکیه، در این منطقه ۲ میلیارد بشکه نفت قابل بازیافت نیز وجود دارد که می تواند این میدان را به مخزنی عظیم تبدیل کند. شرکت ملی نفت ترکیه همچنین با اشاره به تجربه اندک این شرکت در زمینه استخراج گاز از نقاط عمیق دریا اعلام کرد این اکتشاف نشان دهنده تواناییهای ماست، اما احتمالا برای استخراج این ذخایر به کمک یک شرکت بزرگ نیاز داریم. حرکت ترکیه به سمت شرکتهای خارجی برای انجام عملیات استخراج گاز از این میدان نفتی در حالیست که اردوغان در صحبت هایی به ملی بودن این اکتشاف افتخار کرده بود.
در صورتی که سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در میدان گازی ساکاریا تولید شود، ممکن است یک پنجم گاز مورد نیاز ترکیه برای 32 سال آینده فقط از این منطقه تامین شود.
فعالیت های حفاری دریایی ترکیه در مدیترانه و دریای سیاه در سال 1970 آغاز شد. پس از اولین حفاری در چاه دریای سیاه-1 ، تحقیقات لرزه‌نگاری دو بعدی و سه بعدی نیز سرعت یافت. در این راستا عملیات اکتشاف هیدروکربن شرکت نفت کشور نیز از سال 2004 به این سو شتاب گرفت.
در نتیجه عملیات مستمر ترکیه برای اکتشاف گاز طبیعی در دریای سیاه در سالهای 2004 تا 2019، داده های لرزه‌ای دو بعدی 142 هزار کیلومتری و سه بعدی 37 هزار و 610 کیلومتری جمع آوری شده است.
ترکیه فعالیت های اکتشافی با امکانات بومی و ملی خود در دریاها را در سال 2013 با کشتی‌های «بارباروس خیرالدین پاشا» و «اوروچ رئیس» آغاز کرد. این کشتی های اکتشافی منابع هیدروکربنی ترکیه در دریاهای سیاه، مدیترانه و مرمره را اسکن کردند. داده ها و تصاویر ضبط شده توسط این کشتی ها نیز در فعالیت های کشتی های حفاری «فاتح» و «یاووز» ترکیه در این دریاها مورد استفاده قرار گرفتند. کشتی «فاتح» در 20 ژوئيه با هدف حفر چاهی به عمق 3500 الی 4000 متر به سمت سواحل استان زونگولداغ حرکت و محلی موسوم به «تونا-1» نخستین عملیات ملی اکتشاف عمیق گاز طبیعی در دریای سیاه را آغاز کرد.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد که قصد دارند فعالیت های تولیدات در میادین گازی در دریای سیاه را تا سال 2023 آغاز کنند. از سوی دیگر، فعالیت های ترکیه برای اکتشاف و استخراج نفت و گاز در دریای مدیترانه نیز بدون وقفه ادامه دارد. ترکیه با کشتی های حفاری «فاتح» و «یاووز» تاکنون 9 بار عملیات اکتشاف عمیق گاز طبیعی در دریای مدیترانه و دریای سیاه انجام داده است.
یاشار ارسلان، رئیس اتحادیه توزیع کنندگان گاز طبیعی ترکیه در مصاحبه ای اظهار داشت: ترکیه سال گذشته 45.3 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی وارد کرد. در صورتی که در این میدان گازی تازه کشف شده سالانه 10 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تولید شود، با بهره برداری از میدان گازی ساکاریا، هزینه واردات ترکیه در زمینه انرژی هر سال حدود 2.6 میلیارد دلار کاهش خواهد یافت.
تونا۱، جایی که ۱۵۰ کیلومتر از مرزهای دریایی ترکیه فاصله دارد، منطقه ای است که به مرزهای دریای بلغارستان و رومانی نزدیک است و چندان فاصله ای از بلوک نپتون در رومانی ندارد. بلوک نپتون، بزرگترین میدان گازی کشفشده در دریای سیاه در یک دهه گذشته است. این میدان را ۸ سال قبل شرکت های پتروم و اگزان موبیل کشف کردند. تجربه حفاری های گذشته در دریای سیاه نشان می دهد، رومانی توانسته پروژه هایی در آبهای کم عمق را به شکل فعال داشته باشد اما میدان بزرگ این کشور که هشت سال قبل در آبهای عمیق کشف شد، هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته است.
شرکت روس نفت هم در بخشهای روسی دریای سیاه کاوش هایی انجام داده که نتیجه خاصی به همراه نداشته است. حالا هم ترکیه در شرایطی خبر کشف یک میدان گازی بزرگ در دریای سیاه را رسانه ای کرده که این سوال مطرح است؛ با وجود کشف این میدان گازی، چرا ترکیه می خواهد همچنان به واردات گاز از روسیه ادامه دهد؟ گزپروم، غول گازی روسیه به منظور افزایش سهم خود از بازار گاز ترکیه و همچنین کاهش وابستگی به اوکراین، خط لوله ترک استریم را در بستر دریای سیاه به سمت ترکیه افتتاح کرده است.
پیامدهای ژئوپلیتیک کشف میدان گازی ترکیه در دریای سیاه
روزنامه dailysabah ترکیه می نویسد؛ کشف منابع تازه انرژی همواره منجر به تغییرات در ژئوپلتیک انرژی شده است. اگر این منابع در کشورهای مصرف کننده کشف شوند، بازار انرژی در منطقه را تحت تاثیر قرار می دهند.
تولید کنونی نفت و گاز ترکیه کمتر از ۱۰ درصد مصرف سالانه آن است .رشد اقتصادی، امنیت انرژی و ملی کشورهایی مانند ترکیه که وابسته به منابع خارجی هستند، همواره متاثر از رویدادهای ژئوپلتیک بوده است.
طرح ترکیه برای بهره گیری از موقعیت ژئوپلتیک خود و تبدیل شدن به قطب انرژی، به این کشور کمک کرده است تا میدان گازی تازه ای را کشف کند.
تنوع بخشیدن به منابع انرژی اصل بنیادین در سیاست انرژی ملی است و کشف میدان های تازه در مدیترانه به ترکیه امکان می دهد که بخشی از نیازهای داخلی خود را تامین کند.
عدم واردات گاز از ایران به علت انفجار تروریستی در خط لوله گاز میان دو کشور نشان داد که آنکارا در تامین گاز خود در نبود واردات از ایران، با مشکل مواجه است. توافق ۲۵ ساله با ایران نیز در سال ۲۰۲۶ پایان خواهد یافت.
برخی از تحلیلگران معتقدند اکتشاف گاز از این میدان تازه با ذخایر 320 میلیارد متر مکعب و انتقال آن به بازار داخلی کار دشواری برای ترکیه خواهد بود، ولی در پروژه های پیشین زمان این انتقال کمتر از چهار سال بوده است.
یکی از مهمترین مسائل در مورد واردات گاز به ترکیه، مساله قیمت آن است زیرا درحال حاضر، گاز ایران از بهای بالایی برای ترکیه برخوردار است. آنکارا گاز روسیه را با قیمت کمتری خریداری می کند. در نتیجه، گاهی ترکیه از طریق حمایت های بین المللی از ایران تخفیف هایی دریافت می کند .
با توجه به کاهش جهانی بهای گاز به علت شیوع کرونا، شرایط بازار به نفع ایران نیست و افزایش مصرف داخلی در ایران و مشکل در جذب سرمایه گذار از جمله دیگر چالش های ایران در صنعت گاز محسوب می شود.
برخی ناظران تاکید کرده اند کشف میدان گاز در دریای سیاه نمی تواند تغییر چندانی برای ترکیه ایجاد کند زیرا نمی تواند همه نیاز انرژی خود را برطرف سازد ، ولی در تامین امنیت انرژی از اهمیت برخوردار است. باید دید که ترکیه چگونه می تواند از این کشف به عنوان اهرم تازهای در مذاکرات خود با روسیه درزمینه واردات گاز از این کشور استفاده کند.
اگر ایران نتواند برای تمدید صادرات گاز خود با ترکیه به توافق برسد، بازار این کشور را از دست خواهد داد. آمریکا از واردات گاز ترکیه از ایران ناخشنود است و درصدد افزایش سهم خود از بازار ترکیه می باشد و می خواهد با افزایش صادرات LNG به ترکیه، از سهم ایران و روسیه بکاهد.
تحریمهای آمریکا و محدودیت بازارهای صادراتی گاز ایران
روزنامه Vestikavkaza می نویسد؛ ایران با آغاز توسعه میدان گازی بزرگ پارس جنوبی، خود را برای تولید 1 میلیارد متر مکعب گاز در روز آماده کرد. این یکی از سه استراتژی اصلی تهران در رابطه با منابع هیدروکربنی به موازات تولید 5.7 میلیون بشکه نفت در روز و ایجاد عرضه پتروشیمی در سطح جهانی است.
در حال حاضر، ایران از برخی ابتکار عمل ها در راستای افزایش تولید گاز در پارس جنوبی سخن می گوید تا هر چه سریع تر، شاخص خود را تا 1 میلیارد متر مکعب در روز و برای دستیابی به درآمدهای بیشتری صادراتی برساند.
با توجه به ازسرگیری اخیر صادرات گاز ایران به ترکیه، چشم انداز میزان تقاضا برای گاز ایران از سوی ترکیه بسیار روشن است. کشورهای بعدی که ایران قصد صادرات گاز طبیعی خود به آنجا را دارد، آذربایجان و چین است. ایران می خواهد، تولید گاز و نفت خود را دو برابر کند.
ایران که در حال حاضر، یکی از بزرگترین صادر کنندگان گاز طبیعی در جهان است، عملا، سهم خود را در بازار به خاطر تحریم های آمریکا از دست دادهاست. زمانی که تمامی مراحل پارس جنوبی به صورت کامل، راه اندازی شود، ایران دست کم، تولید گاز خود را 2 برابر خواهد کرد. این شاخص، امکان تامین دست کم 40 درصد از بازار صادراتی گاز در خاورمیانه را مهیا خواهد ساخت.
ضرورت بازنگری در دیپلماسی گازی ایران
eadaily می نویسد؛ ایران خط لوله گازی جدیدی را در منطقه شمال غربی کشور نصب و خود را برای افزایش صادرات گازی آماده می کند. شرکت ملی گاز ایران دو قسمت از خط لوله به طول 1.85 هزار کیلومتر را راه اندازی کرده است. این مسیر از میدان گازی پارس جنوبی در خلیج فارس آغاز شده و تا مرز شمالی غربی کشور امتداد دارد. قرار است، ظرفیت گاز رسانی تا 110 میلیون متر مکعب در روز افزایش یابد.
در حال حاضر، واردکنندگان اصلی گاز ایران، عراق و ترکیه هستند. ترکیه به واردات گازی خود از ایران کاهش داده است. و این در حالیست که ترکیه تعهدات خود را اجرا نمی کند و احتمال دارد، در صورت عدم نرمش جدی از سوی ایران، پس از بهره برداری از میدان گازی کشف شده در دریای سیاه، از خرید سوخت از ایران چشم پوشی کند. در شش ماهه نخست سال جاری، صادارت گازی ایران به ترکیه 46 درصد کاهش یافت و به 2 میلیارد متر مکعب رسید.
در سال جاری، نرخ گاز به پایین ترین سطح خود رسیده است. به نوشته نشریه «صباح» ترکیه، دیپلماسی انرژی در ایران به بازبینی نیاز دارد. اگر ایران نتواند، با آنکارا به توافق برسد و قرارداد خود را تمدید کند، بازار ترکیه را از دست خواهد داد. آمریکا نیز از این ناراضی است که ترکیه منابع انرژی خود را از ایران وارد می کند و تلاش میکند، سهم خود را در بازار داخلی این کشور افزایش دهد.
در حال حاضر، بزرگترین مشتری ایران، عراق است. از اوایل سال جاری (براساس تقویم ایران)، صادرات گازی ایران به عراق 26 درصد افزایش یافته است. واشینگتن بغداد را تحت فشار قرار می دهد تا خودش گاز و نیروی برق این کشور را تامین کند. در نتیجه، وزارت نفت عراق اعلام کرده که تا سال 2025 ، این کشور واردات گازی را کاهش خواهد داد و 80 درصد از پروژه های مربوط به تولید سوخت اجرایی خواهند شد.
این وضعیت تهران را به سازگاری بیشتر با دیگر مشتریان ناگزیر می سازد. در نتیجه، قرار است، تهران قراردادهای بلندمدت خود در راستای ارسال گاز را بازبینی و مکانیسم جدیدی را برای تعیین نرخ راه اندازی کند. در حال حاضر، ایران طرح های زیادی برای صادرات گاز به پاکستان و چین دارد. اما، به خاطر تحریم ها، احداث زیر ساخت ها و پروژه های خط لوله گازرسانی و ترمینال ها بلاتکلیف باقی مانده است. از این رو، ترکیه یار راهبردی ایران باقی می ماند.
ارزیابی
خبر اکتشاف یک میدان گازی ۳۲۰ میلیارد مترمکعبی در دریای سیاه به قدری اهمیت دارد که رئیس‌جمهوری ترکیه شخصا آن را اعلام کرد. این میدان بزرگترین اکتشاف گازی در دریای سیاه به شمار می رود که تا امروز انجام شده است. رئیس‌جمهوری ترکیه ابراز امیدواری کرده تا برداشت از این میدان تا سال ۲۰۲۳ محقق شود، این در حالیست که همچنان اما و اگرهایی درباره تجاری شدن ذخایر این اکتشاف وجود دارد و کارشناسان راه اندازی و تولید گاز از این میدان در طول ۳ سال را بسیار خوشبینانه ارزیابی می کنند.
براساس آخرین اخبار مراجع بین المللی به ویژه آژانس بین المللی انرژی، در صورت فراهم شدن همه امکانات اجرایی و عملیاتی برای تولید، راه اندازی و تولید گاز از این میدان در خوشبینانه ترین حالت بین ۵ تا ۶ سال به طول خواهد انجامید. از طرفی ترکیه با شرکت ملی گاز ایران یک قرارداد واردات گاز بلندمدت دارد که آخرین تمدید آن سال ۲۰۰۱ بوده است. مدت این قرارداد ۲۵ سال است و تا سال ۲۰۲۶ اعتبار خواهد داشت. براساس این قرارداد ترکیه باید هر سال حداقل ۸.۵ میلیارد مترمکعب گاز از ایران وارد کند. ترکیه علاوه بر قرارداد با ایران برای تامین گاز مورد نیاز خود با کشور روسیه نیز قرارداد بلندمدت دارد. ناگفته نماند که کشورهای عراق، جمهوری آذربایجان، قطر و امریکا از دیگر تامین کنندگان انرژی ترکیه هستند. این کشور در سال 2019) نزدیک ۴۱ میلیارد دلار صرف واردات انرژی کرده است.
کشف این میدان گازی برای کشوری که از منابع زیرزمینی چندانی برخوردار نیست و یکی از واردکنندگان بزرگ گاز در منطقه است، اهمیت زیادی دارد. با این همه کارشناسان بلومبرگ در آخرین اظهارنظر خود نسبت به کشف میدان گاز یادشده این سوال را مطرح می کنند که اصولا چه مقدار از گاز این میدان قابل برداشت است؟ و اصولاً ترکیه سالانه قادر به تولید چه مقدار گاز از این میدان خواهد بود؟ با این همه واقعیت اینست که کشور ترکیه برای پیگیری اهداف موردنظر خود در حوزه انرژی، در سالهای اخیر ۳ کشتی حفاری خریداری کرده و به شکلی فعال و چشمگیر عملیات اکتشاف در دریای سیاه و آ‌های مورد مناقشه در شرق مدیترانه را گسترش داده تا شاید با دست یافتن به منابع بزرگ انرژی، وابستگی بالایی که به واردات از ایران، عراق و روسیه دارد را کاهش دهد.
ترکیه قصد دارد به عنوان یکی از بزرگترین اقتصادهای منطقه خاورمیانه، اندکی استقلال انرژی را تجربه کند. در این میان مناقشات یونان و قبرس بر سر منابع هیدروکربوری درست در مناطقی از آبهای شرق مدیترانه جریان دارد که ترکیه نیز بدون توجه به این مناقشات، در آن مناطق مشغول کاوش های دریایی انرژی است. از طرف دیگر ترکیه ازسوی اتحادیه اروپایی برای ادامه فعالیت در این آبها تحت فشار است اما رئیس جمهوری این کشور اعلام کرده فشار اروپا باعث تغییر جهت ترکیه نخواهد شد و آنکارا تلاشهای خود را برای یافتن گاز در شرق مدیترانه هم تسریع خواهد کرد.
اما در ابعاد اقتصادی در حوزه انرژی باید گفت که براساس آخرین اطلاعات و آمارهای بانک جهانی، ترکیه حداقل ۳۵ و حداکثر ۵۰ میلیارد دلار در سال هزینه انرژی وارداتی دارد که برای تغییر نقش خود از واردکننده انرژی به تولیدکننده آن، نیازمند منابعی عظیم است. به گزارش فایننشیال‌تایمز میزان واردات انرژی ترکیه در سال 2019 بیش از ۴۱ میلیارد دلار بوده است. با مروری بر تاریخ اکتشافات قبلی در دریای سیاه مشخص می شود اقدامات قبلی همگی در مقیاس های کوچک بوده اند اما کشف میدان اخیر گازی در عمق ۴ هزار و ۵۲۵ متری بوده که در صورت تایید اندازه این میدان گازی، بزرگی آن معادل ۴۰ درصد میدان گازی مشابه در کشور مصر است که در سال ۲۰۱۵ در شرق مدیترانه توسط این کشور کشف شده است.
ترکیه در صورتی می تواند به این دستاوردها تکیه کند که از تجربیات و توانمندیهای دیگر کشورهای همسایه خود همچون ایران، جمهوری آذربایجان یا اروپا بهره گیرد. این کشور برای استخراج ذخایر نفت و گاز خود به کمک یک یا چند شرکت بزرگ نیاز دارد که ایران و توانمندیهای حرفه‌ای بالایی که به ویژه در سطح شرکت های اکتشاف و تولید (E& P) در بخش خصوصی دارد می‌تواند پشتوانه همکاری بسیار خوبی را در آینده نزدیک فراهم کند.
ترکیه از این میدان به عنوان یک پشتوانه در روابط بین المللی استفاده خواهد کرد که احتمالا به واسطه آن شکل روابط گازی ایران با آن تغییر خواهد کرد. قرارداد گازی ۲۵ ساله ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۶ به اتمام می رسد و با توجه به اظهارات رجب طیب اردوغان، از سال ۲۰۲۳ این کشور با دست بازتری به مذاکره با کشورهای صادرکننده گاز می پردازد. حتی می تواند برخی از صادرکنندگان گاز را از بازار خود حذف کند، تا از امریکا امتیاز بگیرد.
به زودی ایران باید مذاکرات گازی خود را با ترکیه از سر بگیرد تا بتواند قرارداد گازی خود را بعد از سال ۲۰۲۶ مجددا زنده نگهدارد. اما با ادامه شرایط حال حاضر، بویژه تحریم های آمریکا، مذاکرات سخت خواهد بود. به ویژه آنکه ترکیه یک میدان گازی کشف کرده و پشتوانه مذاکراتش خواهد شد.
مذاکرات برای امضای یک قرارداد گازی جدید با ترکها در شرایطی انجام می شود که میدان گازی جدیدی به منابع تامین گاز ترکیه اضافه شده است. در این رابطه ۳ گزینه محتمل است. این کشور قرارداد گازی را با ایران تمدید نمی کند؛ یا با مقدار کمتری تمدید می کند که محتمل است؛ یا آنکه با قیمت کمتری پای میز مذاکره می آید تا ضمن تنوع بخشی به بازار انرژی خود، توان صادرات گاز به اروپا را داشته باشد. در نتیجه مذاکرات سالهای آتی برای حفظ این بازار کمی سخت تر خواهد شد؛ اما ایران باید این بازار را حفظ کند.
ترکیه در چارچوب فعالیت های کشتی حفاری «فاتح» در چاه تونا-1 در میدان گازی ساکاریا در دریای سیاه، ذخیره گاز طبیعی 320 میلیارد مترمکعبی را در 21 آگوست 2020 کشف کرد. این مقدار قادر است به طور جدی از واردات گاز طبیعی گاز این کشور که سالانه به حدود 12 میلیارد دلار می‌رسد، جلوگیری کند. «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه در 17 اکتبر، اعلام کرد که ترکیه طی عملیات حفاری و اکتشاف در دریای سیاه، ۸۵ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی کشف کرده و با احتساب میزان میدان گازی قبلی، مجموع گاز کشف شده در این منطقه به ۴۰۵ میلیارد متر مکعب می رسد. اردوغان همچنین از قصد کشور برای کاهش هزینه استخراج گاز خبر داد و گفت که این مساله منجر به کاهش قیمت این ماده برای شهروندان خواهد شد.
درحالی که تولید گاز طبیعی ترکیه در میادین زمینی و دریایی در پایان سال 2019 به 473.8 میلیون مترمکعب افزایش یافته بود، گاز تولیدی کشور تا امروز نیز به 16 میلیارد و 615 میلیون متر مکعب رسیده است. بخشی از این میزان از سوی شرکت نفت ترکیه (TPAO) و بخش دیگر آن نیز از سوی شرکت های داخلی و خارجی تولید می شود.
همچنین ذخیره گاز طبیعی اثبات شده و از لحاظ اقتصادی قابل بهره برداری ترکیه نیز حدود 3.3 میلیارد متر مکعب است. در این راستا کشف ذخیره گاز طبیعی 320 میلیارد مترمکعبی، 20 برابر گاز تولیدی ترکیه تا به امروز است. بر اساس بیانیه شرکت ملی نفت ترکیه، در این منطقه ۲ میلیارد بشکه نفت قابل بازیافت نیز وجود دارد که می تواند این میدان را به مخزنی عظیم تبدیل کند. شرکت ملی نفت ترکیه همچنین با اشاره به تجربه اندک این شرکت در زمینه استخراج گاز از نقاط عمیق دریا اعلام کرد این اکتشاف نشان دهنده تواناییهای ماست، اما احتمالا برای استخراج این ذخایر به کمک یک شرکت بزرگ نیاز داریم. حرکت ترکیه به سمت شرکتهای خارجی برای انجام عملیات استخراج گاز از این میدان نفتی در حالیست که اردوغان در صحبت هایی به ملی بودن این اکتشاف افتخار کرده بود.
در صورتی که سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی در میدان گازی ساکاریا تولید شود، ممکن است یک پنجم گاز مورد نیاز ترکیه برای 32 سال آینده فقط از این منطقه تامین شود.
فعالیت های حفاری دریایی ترکیه در مدیترانه و دریای سیاه در سال 1970 آغاز شد. پس از اولین حفاری در چاه دریای سیاه-1 ، تحقیقات لرزه‌نگاری دو بعدی و سه بعدی نیز سرعت یافت. در این راستا عملیات اکتشاف هیدروکربن شرکت نفت کشور نیز از سال 2004 به این سو شتاب گرفت.
در نتیجه عملیات مستمر ترکیه برای اکتشاف گاز طبیعی در دریای سیاه در سالهای 2004 تا 2019، داده های لرزه‌ای دو بعدی 142 هزار کیلومتری و سه بعدی 37 هزار و 610 کیلومتری جمع آوری شده است.
ترکیه فعالیت های اکتشافی با امکانات بومی و ملی خود در دریاها را در سال 2013 با کشتی‌های «بارباروس خیرالدین پاشا» و «اوروچ رئیس» آغاز کرد. این کشتی های اکتشافی منابع هیدروکربنی ترکیه در دریاهای سیاه، مدیترانه و مرمره را اسکن کردند. داده ها و تصاویر ضبط شده توسط این کشتی ها نیز در فعالیت های کشتی های حفاری «فاتح» و «یاووز» ترکیه در این دریاها مورد استفاده قرار گرفتند. کشتی «فاتح» در 20 ژوئيه با هدف حفر چاهی به عمق 3500 الی 4000 متر به سمت سواحل استان زونگولداغ حرکت و محلی موسوم به «تونا-1» نخستین عملیات ملی اکتشاف عمیق گاز طبیعی در دریای سیاه را آغاز کرد.
رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد که قصد دارند فعالیت های تولیدات در میادین گازی در دریای سیاه را تا سال 2023 آغاز کنند. از سوی دیگر، فعالیت های ترکیه برای اکتشاف و استخراج نفت و گاز در دریای مدیترانه نیز بدون وقفه ادامه دارد. ترکیه با کشتی های حفاری «فاتح» و «یاووز» تاکنون 9 بار عملیات اکتشاف عمیق گاز طبیعی در دریای مدیترانه و دریای سیاه انجام داده است.
یاشار ارسلان، رئیس اتحادیه توزیع کنندگان گاز طبیعی ترکیه در مصاحبه ای اظهار داشت: ترکیه سال گذشته 45.3 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی وارد کرد. در صورتی که در این میدان گازی تازه کشف شده سالانه 10 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی تولید شود، با بهره برداری از میدان گازی ساکاریا، هزینه واردات ترکیه در زمینه انرژی هر سال حدود 2.6 میلیارد دلار کاهش خواهد یافت.
تونا۱، جایی که ۱۵۰ کیلومتر از مرزهای دریایی ترکیه فاصله دارد، منطقه ای است که به مرزهای دریای بلغارستان و رومانی نزدیک است و چندان فاصله ای از بلوک نپتون در رومانی ندارد. بلوک نپتون، بزرگترین میدان گازی کشفشده در دریای سیاه در یک دهه گذشته است. این میدان را ۸ سال قبل شرکت های پتروم و اگزان موبیل کشف کردند. تجربه حفاری های گذشته در دریای سیاه نشان می دهد، رومانی توانسته پروژه هایی در آبهای کم عمق را به شکل فعال داشته باشد اما میدان بزرگ این کشور که هشت سال قبل در آبهای عمیق کشف شد، هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته است.
شرکت روس نفت هم در بخشهای روسی دریای سیاه کاوش هایی انجام داده که نتیجه خاصی به همراه نداشته است. حالا هم ترکیه در شرایطی خبر کشف یک میدان گازی بزرگ در دریای سیاه را رسانه ای کرده که این سوال مطرح است؛ با وجود کشف این میدان گازی، چرا ترکیه می خواهد همچنان به واردات گاز از روسیه ادامه دهد؟ گزپروم، غول گازی روسیه به منظور افزایش سهم خود از بازار گاز ترکیه و همچنین کاهش وابستگی به اوکراین، خط لوله ترک استریم را در بستر دریای سیاه به سمت ترکیه افتتاح کرده است.
پیامدهای ژئوپلیتیک کشف میدان گازی ترکیه در دریای سیاه
روزنامه dailysabah ترکیه می نویسد؛ کشف منابع تازه انرژی همواره منجر به تغییرات در ژئوپلتیک انرژی شده است. اگر این منابع در کشورهای مصرف کننده کشف شوند، بازار انرژی در منطقه را تحت تاثیر قرار می دهند.
تولید کنونی نفت و گاز ترکیه کمتر از ۱۰ درصد مصرف سالانه آن است .رشد اقتصادی، امنیت انرژی و ملی کشورهایی مانند ترکیه که وابسته به منابع خارجی هستند، همواره متاثر از رویدادهای ژئوپلتیک بوده است.
طرح ترکیه برای بهره گیری از موقعیت ژئوپلتیک خود و تبدیل شدن به قطب انرژی، به این کشور کمک کرده است تا میدان گازی تازه ای را کشف کند.
تنوع بخشیدن به منابع انرژی اصل بنیادین در سیاست انرژی ملی است و کشف میدان های تازه در مدیترانه به ترکیه امکان می دهد که بخشی از نیازهای داخلی خود را تامین کند.
عدم واردات گاز از ایران به علت انفجار تروریستی در خط لوله گاز میان دو کشور نشان داد که آنکارا در تامین گاز خود در نبود واردات از ایران، با مشکل مواجه است. توافق ۲۵ ساله با ایران نیز در سال ۲۰۲۶ پایان خواهد یافت.
برخی از تحلیلگران معتقدند اکتشاف گاز از این میدان تازه با ذخایر 320 میلیارد متر مکعب و انتقال آن به بازار داخلی کار دشواری برای ترکیه خواهد بود، ولی در پروژه های پیشین زمان این انتقال کمتر از چهار سال بوده است.
یکی از مهمترین مسائل در مورد واردات گاز به ترکیه، مساله قیمت آن است زیرا درحال حاضر، گاز ایران از بهای بالایی برای ترکیه برخوردار است. آنکارا گاز روسیه را با قیمت کمتری خریداری می کند. در نتیجه، گاهی ترکیه از طریق حمایت های بین المللی از ایران تخفیف هایی دریافت می کند .
با توجه به کاهش جهانی بهای گاز به علت شیوع کرونا، شرایط بازار به نفع ایران نیست و افزایش مصرف داخلی در ایران و مشکل در جذب سرمایه گذار از جمله دیگر چالش های ایران در صنعت گاز محسوب می شود.
برخی ناظران تاکید کرده اند کشف میدان گاز در دریای سیاه نمی تواند تغییر چندانی برای ترکیه ایجاد کند زیرا نمی تواند همه نیاز انرژی خود را برطرف سازد ، ولی در تامین امنیت انرژی از اهمیت برخوردار است. باید دید که ترکیه چگونه می تواند از این کشف به عنوان اهرم تازهای در مذاکرات خود با روسیه درزمینه واردات گاز از این کشور استفاده کند.
اگر ایران نتواند برای تمدید صادرات گاز خود با ترکیه به توافق برسد، بازار این کشور را از دست خواهد داد. آمریکا از واردات گاز ترکیه از ایران ناخشنود است و درصدد افزایش سهم خود از بازار ترکیه می باشد و می خواهد با افزایش صادرات LNG به ترکیه، از سهم ایران و روسیه بکاهد.
تحریمهای آمریکا و محدودیت بازارهای صادراتی گاز ایران
روزنامه Vestikavkaza می نویسد؛ ایران با آغاز توسعه میدان گازی بزرگ پارس جنوبی، خود را برای تولید 1 میلیارد متر مکعب گاز در روز آماده کرد. این یکی از سه استراتژی اصلی تهران در رابطه با منابع هیدروکربنی به موازات تولید 5.7 میلیون بشکه نفت در روز و ایجاد عرضه پتروشیمی در سطح جهانی است.
در حال حاضر، ایران از برخی ابتکار عمل ها در راستای افزایش تولید گاز در پارس جنوبی سخن می گوید تا هر چه سریع تر، شاخص خود را تا 1 میلیارد متر مکعب در روز و برای دستیابی به درآمدهای بیشتری صادراتی برساند.
با توجه به ازسرگیری اخیر صادرات گاز ایران به ترکیه، چشم انداز میزان تقاضا برای گاز ایران از سوی ترکیه بسیار روشن است. کشورهای بعدی که ایران قصد صادرات گاز طبیعی خود به آنجا را دارد، آذربایجان و چین است. ایران می خواهد، تولید گاز و نفت خود را دو برابر کند.
ایران که در حال حاضر، یکی از بزرگترین صادر کنندگان گاز طبیعی در جهان است، عملا، سهم خود را در بازار به خاطر تحریم های آمریکا از دست دادهاست. زمانی که تمامی مراحل پارس جنوبی به صورت کامل، راه اندازی شود، ایران دست کم، تولید گاز خود را 2 برابر خواهد کرد. این شاخص، امکان تامین دست کم 40 درصد از بازار صادراتی گاز در خاورمیانه را مهیا خواهد ساخت.
ضرورت بازنگری در دیپلماسی گازی ایران
eadaily می نویسد؛ ایران خط لوله گازی جدیدی را در منطقه شمال غربی کشور نصب و خود را برای افزایش صادرات گازی آماده می کند. شرکت ملی گاز ایران دو قسمت از خط لوله به طول 1.85 هزار کیلومتر را راه اندازی کرده است. این مسیر از میدان گازی پارس جنوبی در خلیج فارس آغاز شده و تا مرز شمالی غربی کشور امتداد دارد. قرار است، ظرفیت گاز رسانی تا 110 میلیون متر مکعب در روز افزایش یابد.
در حال حاضر، واردکنندگان اصلی گاز ایران، عراق و ترکیه هستند. ترکیه به واردات گازی خود از ایران کاهش داده است. و این در حالیست که ترکیه تعهدات خود را اجرا نمی کند و احتمال دارد، در صورت عدم نرمش جدی از سوی ایران، پس از بهره برداری از میدان گازی کشف شده در دریای سیاه، از خرید سوخت از ایران چشم پوشی کند. در شش ماهه نخست سال جاری، صادارت گازی ایران به ترکیه 46 درصد کاهش یافت و به 2 میلیارد متر مکعب رسید.
در سال جاری، نرخ گاز به پایین ترین سطح خود رسیده است. به نوشته نشریه «صباح» ترکیه، دیپلماسی انرژی در ایران به بازبینی نیاز دارد. اگر ایران نتواند، با آنکارا به توافق برسد و قرارداد خود را تمدید کند، بازار ترکیه را از دست خواهد داد. آمریکا نیز از این ناراضی است که ترکیه منابع انرژی خود را از ایران وارد می کند و تلاش میکند، سهم خود را در بازار داخلی این کشور افزایش دهد.
در حال حاضر، بزرگترین مشتری ایران، عراق است. از اوایل سال جاری (براساس تقویم ایران)، صادرات گازی ایران به عراق 26 درصد افزایش یافته است. واشینگتن بغداد را تحت فشار قرار می دهد تا خودش گاز و نیروی برق این کشور را تامین کند. در نتیجه، وزارت نفت عراق اعلام کرده که تا سال 2025 ، این کشور واردات گازی را کاهش خواهد داد و 80 درصد از پروژه های مربوط به تولید سوخت اجرایی خواهند شد.
این وضعیت تهران را به سازگاری بیشتر با دیگر مشتریان ناگزیر می سازد. در نتیجه، قرار است، تهران قراردادهای بلندمدت خود در راستای ارسال گاز را بازبینی و مکانیسم جدیدی را برای تعیین نرخ راه اندازی کند. در حال حاضر، ایران طرح های زیادی برای صادرات گاز به پاکستان و چین دارد. اما، به خاطر تحریم ها، احداث زیر ساخت ها و پروژه های خط لوله گازرسانی و ترمینال ها بلاتکلیف باقی مانده است. از این رو، ترکیه یار راهبردی ایران باقی می ماند.
ارزیابی
خبر اکتشاف یک میدان گازی ۳۲۰ میلیارد مترمکعبی در دریای سیاه به قدری اهمیت دارد که رئیس‌جمهوری ترکیه شخصا آن را اعلام کرد. این میدان بزرگترین اکتشاف گازی در دریای سیاه به شمار می رود که تا امروز انجام شده است. رئیس‌جمهوری ترکیه ابراز امیدواری کرده تا برداشت از این میدان تا سال ۲۰۲۳ محقق شود، این در حالیست که همچنان اما و اگرهایی درباره تجاری شدن ذخایر این اکتشاف وجود دارد و کارشناسان راه اندازی و تولید گاز از این میدان در طول ۳ سال را بسیار خوشبینانه ارزیابی می کنند.
براساس آخرین اخبار مراجع بین المللی به ویژه آژانس بین المللی انرژی، در صورت فراهم شدن همه امکانات اجرایی و عملیاتی برای تولید، راه اندازی و تولید گاز از این میدان در خوشبینانه ترین حالت بین ۵ تا ۶ سال به طول خواهد انجامید. از طرفی ترکیه با شرکت ملی گاز ایران یک قرارداد واردات گاز بلندمدت دارد که آخرین تمدید آن سال ۲۰۰۱ بوده است. مدت این قرارداد ۲۵ سال است و تا سال ۲۰۲۶ اعتبار خواهد داشت. براساس این قرارداد ترکیه باید هر سال حداقل ۸.۵ میلیارد مترمکعب گاز از ایران وارد کند. ترکیه علاوه بر قرارداد با ایران برای تامین گاز مورد نیاز خود با کشور روسیه نیز قرارداد بلندمدت دارد. ناگفته نماند که کشورهای عراق، جمهوری آذربایجان، قطر و امریکا از دیگر تامین کنندگان انرژی ترکیه هستند. این کشور در سال 2019) نزدیک ۴۱ میلیارد دلار صرف واردات انرژی کرده است.
کشف این میدان گازی برای کشوری که از منابع زیرزمینی چندانی برخوردار نیست و یکی از واردکنندگان بزرگ گاز در منطقه است، اهمیت زیادی دارد. با این همه کارشناسان بلومبرگ در آخرین اظهارنظر خود نسبت به کشف میدان گاز یادشده این سوال را مطرح می کنند که اصولا چه مقدار از گاز این میدان قابل برداشت است؟ و اصولاً ترکیه سالانه قادر به تولید چه مقدار گاز از این میدان خواهد بود؟ با این همه واقعیت اینست که کشور ترکیه برای پیگیری اهداف موردنظر خود در حوزه انرژی، در سالهای اخیر ۳ کشتی حفاری خریداری کرده و به شکلی فعال و چشمگیر عملیات اکتشاف در دریای سیاه و آ‌های مورد مناقشه در شرق مدیترانه را گسترش داده تا شاید با دست یافتن به منابع بزرگ انرژی، وابستگی بالایی که به واردات از ایران، عراق و روسیه دارد را کاهش دهد.
ترکیه قصد دارد به عنوان یکی از بزرگترین اقتصادهای منطقه خاورمیانه، اندکی استقلال انرژی را تجربه کند. در این میان مناقشات یونان و قبرس بر سر منابع هیدروکربوری درست در مناطقی از آبهای شرق مدیترانه جریان دارد که ترکیه نیز بدون توجه به این مناقشات، در آن مناطق مشغول کاوش های دریایی انرژی است. از طرف دیگر ترکیه ازسوی اتحادیه اروپایی برای ادامه فعالیت در این آبها تحت فشار است اما رئیس جمهوری این کشور اعلام کرده فشار اروپا باعث تغییر جهت ترکیه نخواهد شد و آنکارا تلاشهای خود را برای یافتن گاز در شرق مدیترانه هم تسریع خواهد کرد.
اما در ابعاد اقتصادی در حوزه انرژی باید گفت که براساس آخرین اطلاعات و آمارهای بانک جهانی، ترکیه حداقل ۳۵ و حداکثر ۵۰ میلیارد دلار در سال هزینه انرژی وارداتی دارد که برای تغییر نقش خود از واردکننده انرژی به تولیدکننده آن، نیازمند منابعی عظیم است. به گزارش فایننشیال‌تایمز میزان واردات انرژی ترکیه در سال 2019 بیش از ۴۱ میلیارد دلار بوده است. با مروری بر تاریخ اکتشافات قبلی در دریای سیاه مشخص می شود اقدامات قبلی همگی در مقیاس های کوچک بوده اند اما کشف میدان اخیر گازی در عمق ۴ هزار و ۵۲۵ متری بوده که در صورت تایید اندازه این میدان گازی، بزرگی آن معادل ۴۰ درصد میدان گازی مشابه در کشور مصر است که در سال ۲۰۱۵ در شرق مدیترانه توسط این کشور کشف شده است.
ترکیه در صورتی می تواند به این دستاوردها تکیه کند که از تجربیات و توانمندیهای دیگر کشورهای همسایه خود همچون ایران، جمهوری آذربایجان یا اروپا بهره گیرد. این کشور برای استخراج ذخایر نفت و گاز خود به کمک یک یا چند شرکت بزرگ نیاز دارد که ایران و توانمندیهای حرفه‌ای بالایی که به ویژه در سطح شرکت های اکتشاف و تولید (E& P) در بخش خصوصی دارد می‌تواند پشتوانه همکاری بسیار خوبی را در آینده نزدیک فراهم کند.
ترکیه از این میدان به عنوان یک پشتوانه در روابط بین المللی استفاده خواهد کرد که احتمالا به واسطه آن شکل روابط گازی ایران با آن تغییر خواهد کرد. قرارداد گازی ۲۵ ساله ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۶ به اتمام می رسد و با توجه به اظهارات رجب طیب اردوغان، از سال ۲۰۲۳ این کشور با دست بازتری به مذاکره با کشورهای صادرکننده گاز می پردازد. حتی می تواند برخی از صادرکنندگان گاز را از بازار خود حذف کند، تا از امریکا امتیاز بگیرد.
به زودی ایران باید مذاکرات گازی خود را با ترکیه از سر بگیرد تا بتواند قرارداد گازی خود را بعد از سال ۲۰۲۶ مجددا زنده نگهدارد. اما با ادامه شرایط حال حاضر، بویژه تحریم های آمریکا، مذاکرات سخت خواهد بود. به ویژه آنکه ترکیه یک میدان گازی کشف کرده و پشتوانه مذاکراتش خواهد شد.
مذاکرات برای امضای یک قرارداد گازی جدید با ترکها در شرایطی انجام می شود که میدان گازی جدیدی به منابع تامین گاز ترکیه اضافه شده است. در این رابطه ۳ گزینه محتمل است. این کشور قرارداد گازی را با ایران تمدید نمی کند؛ یا با مقدار کمتری تمدید می کند که محتمل است؛ یا آنکه با قیمت کمتری پای میز مذاکره می آید تا ضمن تنوع بخشی به بازار انرژی خود، توان صادرات گاز به اروپا را داشته باشد. در نتیجه مذاکرات سالهای آتی برای حفظ این بازار کمی سخت تر خواهد شد؛ اما ایران باید این بازار را حفظ کند.
